အလယ္ေခတ္ေဆးပညာ၏ မီးရွဴးတိုင္မ်ား

ေဒါက္တာေနျခည္ (အစၥလာမ္ႏွင့္ ေဆးသိပၸံ) ဘာသာျပန္ဆိုတင္ျပသည္။
(အပိုင္း ၁ မွ ၆ အထိ တစ္ဆက္တည္း)

(အပိုင္း - ၁)
အစၥလာမ္တို႕ ဘုန္းမီးေနလ ေတာက္ပစဥ္ အလယ္ေခတ္ ေအဒီ ၁၁၀၀ - ၁၄၀၀ အတြင္းရွိ ေဆးပညာနယ္ပယ္၌ လက္ေတြ႕စမ္းသပ္ေလ့လာျခင္းမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ သိရွိသူ အလြန္နည္းပါးလွပါသည္။ ျခြင္းခ်က္အနည္းငယ္မွလြဲ၍ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ ေဆးပညာတိုးတက္မွဳသည္ ထိုေခတ္က ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကို အေျခခံထားျခင္းသာ ျဖစ္သည္။ ၁၆ ရာစု - ၁၈ ရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း၌ အေနာက္တိုင္းေဆးပညာဟု အမ်ားက လက္ခံထားေသာ ဥေရာပ မွ တစ္ေက်ာ့ျပန္ေခတ္စားလာေသာ ေဆးပညာ လက္ေတြ႕စမ္းသပ္ျခင္းသည္ အစၥလာမ့္ေဆးပညာရွင္ၾကီးမ်ား၏ ေတြ႕ရွိမွဳမ်ားကို အေျခခံထားျခင္းသာ ျဖစ္သည္။ ဤေဆာင္းပါးသည္ ၉ ရာစုမွ ၁၃ ရာစုအတြင္းရွိ အရဗ္ေဒသမွ အစၥလာမ့္ ေဆးပညာရွင္ၾကီး ၁၁ ဦးတို႕၏ စမ္းသပ္ေလ့လာျခင္းမ်ား ေတြ႕ရွိမွဳမ်ားမွ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဤေလ့လာခ်က္တြင္ ထိုပညာရွင္ၾကီးမ်ား၏ ေဆးပညာ တိုးတက္လာေစရန္ သိပၸံနည္းက် ေဆာင္ရြက္မွဳမ်ား ၊ ေဆးပညာ ေလ့လာစမ္းစစ္ခ်က္မ်ားကို ေသခ်ာစြာ မွတ္တမ္းတင္ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ေရွးယခင္ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားအေပၚ သံုးသပ္ခ်က္မ်ား ၊ ေတြ႕ရွိခ်က္အသစ္မ်ား ၊ မွတ္တမ္းမ်ား ၊ ေရာဂါကုထံုးမ်ား ၊ ေဆးအာနိသင္ စမ္းသပ္ျခင္းမ်ား ၊ တိရိစာၦန္မ်ားႏွင့္ စမ္းသပ္ျခင္း ၊ ခြဲစိတ္စစ္ေဆးျခင္း ႏွင့္ လက္ေတြ႕စမ္းသပ္ျခင္းမ်ား ၊ ေသဆံုးျပီး ၾကြင္းက်န္႐ုပ္ေလာင္းအား ခြဲစိတ္စစ္ေဆးျခင္း စသည္ျဖင့္ အလယ္ေခတ္က အစၥလာမ့္ပညာရွင္ၾကီးမ်ား၏ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားသည္ က႑ စံုလင္လွပါသည္။ အထက္ေဖာ္ျပပါ နယ္ပယ္အသီးသီးတို႕သည္ အစၥလာမ့္ ေဆးသိပၸံပညာရွင္ၾကီးမ်ား၏ ရွာေဖြေတြ႕ရွိမွဳမ်ားပင္ျဖစ္ပါသည္။

(အပိုင္း - ၂)

နိဒါန္း

ဒဏ္ရာ အနာတရ ရရွိသူမ်ားႏွင့္ မက်န္းမာေသာ လူနာမ်ားအတြက္ ေဆးကုသရန္ နည္းလမ္းမ်ားကို ရွာေဖြေပးခဲ့သူမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္ျပီး သမိုင္းအစကတည္းက မွတ္တမ္းရွိခဲ့ပါသည္။ သို႕ေသာ္ အေနာက္တိုင္းေဆးပညာဟု ယေန႕လက္ခံထားေသာ ေဆးပညာ၏ သမိုင္းဦး၌ အုတ္ျမစ္ခ်ေပးခဲ့ေသာ အလယ္ေခတ္ ေအဒီ ၁၁၀၀ - ၁၄၀၀ ႏွစ္မ်ားအတြင္းရွိ အစၥလာမ့္ ေဆးသိပၸံ ပညာရွင္ၾကီးမ်ားႏွင့္ ၄င္းတို႕၏ လက္ေတြ႕ စမ္းသပ္ေလ့လာခ်က္မ်ားကို သိရွိသူ နည္းပါးလွပါသည္။ ၁၆ ရာစု - ၁၈ ရာစုႏွစ္မ်ားတြင္ ဥေရာပကဲ့သို႕ အေနာက္ႏိုင္ငံမ်ားမွ ေဆးပညာႏွင့္ သိပၸံပညာမ်ား တိုးတက္လာျခင္းသည္ ဟိုးယခင္ ၉ ရာစုႏွစ္ မွ ၁၃ ရာစုႏွစ္ မ်ားအတြင္းရွိ အရဗ္ပညာရွင္ၾကီးမ်ား၏ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကို အေျခခံထားေသာ ပညာရပ္မ်ား တစ္ေက်ာ့ျပန္ ေခတ္စားလာျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ လက္ေတြ႕စမ္းသပ္ေလ့လာျခင္းမ်ားအေပၚ အေျခခံကာ တည္ေဆာက္ထားေသာ ၊ အရွိန္အဟုန္ႏွင့္ တိုးတက္ေနေသာ ယေန႕ေခတ္ သိပၸံပညာရပ္သည္ ေရွးဦးေခတ္ ၊ အလယ္ေခတ္ မ်ားမွ ပညာရွင္မ်ားႏွင့္ တိုက္႐ိုက္ သက္ဆိုင္ေနလိမ့္မည္ မဟုတ္ဟု အမ်ားစုက ယံုၾကည္ေနၾကပါသည္။

နည္းလမ္းမ်ား

ယေန႕ေခတ္၏ စူးစမ္းေလ့လာ ရွာေဖြေတြ႕ရွိမွဳသည္ ၉ ရာစု - ၁၃ ရာစု ႏွစ္မ်ားအတြင္းက အစၥလာမ့္ ေဆးသိပၸံပညာရွင္ၾကီး ၁၁ ဦးတို႕၏ ရွာေဖြေလ့လာ ေတြ႕ရွိမွဳမ်ားကို ပံုႏွိပ္ထုတ္ေဝခဲ့ၾကေသာ ေဆးက်မ္းၾကီးမ်ား၏ အစိတ္အပိုင္းတစ္ခုပင္ျဖစ္သည္။ ေဆးပညာႏွင့္ ခြဲစိတ္ကုပညာ တိုးတက္လာမွဳမ်ားအတြက္ အလြန္အေရးၾကီးေသာ အဖိုးမျဖတ္ႏိုင္သည့္ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားပင္ျဖစ္သည္။ ထိုေဆးပညာရွင္ၾကီး ၁၁ ဦးတို႕၏ ေလ့လာေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားသည္ ၄င္းတို႔အလ်င္ ပညာရွင္မ်ား၏ ရွာေဖြေတြ႕ရွိမွဳမ်ားႏွင့္လည္းေကာင္း ၊ ၄င္းတို႕ေနာက္ပိုင္း ပညာရွင္မ်ား၏ ရွာေဖြေတြ႕ရွိမွဳမ်ားႏွင့္လည္းေကာင္း ႏွိဳင္းယွဥ္ျခင္း ခံခဲ့ရေလသည္။ အလယ္ေခတ္ႏွင့္ အလယ္ေခတ္ေႏွာင္းပိုင္းရွိ ဥေရာပ ေဆးပညာရွင္ၾကီးမ်ား အေပၚ၌ ထိုအစၥလာမ့္ေဆးပညာရွင္ၾကီး ၁၁ ဦးတို႕၏ အရွိန္အဝါ လြမ္းမိုးမွဳရွိသည္ကို ေသခ်ာစြာ ေလ့လာ အကဲျဖတ္ျပီး မွတ္တမ္းတင္ျခင္း ခံခဲ့ရေလသည္။
ဤေဆာင္းပါးသည္ အစၥလာမ့္ ေဆးပညာရွင္ၾကီးမ်ား အုတ္ျမစ္ခ်ခဲ့ေသာ ေအဒီ ၁၁၀၀ - ၁၄၀၀ ႏွစ္မ်ားအတြင္းရွိ သိပၸံနည္းက်ေသာ နည္းလမ္းမ်ား ေဆးပညာ လက္ေတြ႕စမ္းသပ္ခ်က္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားထဲမွ အခ်ိဳ႕ကို စုစည္း ေဖာ္ျပထားျခင္းပင္ျဖစ္သည္။

(အပိုင္း ၃)

ေဆြးေႏြးျခင္း ႏွင့္ ရလဒ္မ်ား

(၁) ေရွးယခင္ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားအား ေသခ်ာစြာ သံုးသပ္ျခင္း

အလယ္ေခတ္ ေအဒီ ၁၁၀၀ - ၁၄၀၀ အတြင္းရွိ အစၥလာမ့္ ပညာရွင္ၾကီးမ်ား၏ ေဆးပညာႏွင့္ အျခားသိပၸံပညာရပ္တို႕၌ အေရးၾကီးသည့္ အဂၤါရပ္မ်ားထဲမွ တစ္ခုမွာ စာေပက်မ္းဂန္မ်ားကို ေသခ်ာစြာ ေလ့လာကာ က်ိဳးေၾကာင္းဆီေလ်ွာ္စြာ သိပၸံနည္းက်ျဖစ္ေအာင္ ဖြဲ႕စည္းထားျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ အစၥလာမ့္ သိပၸံပညာရွင္ၾကီး တို႕သည္ ဘာသာျပန္ စာအုပ္စာေပမ်ားကို ေသခ်ာစြာ ေလ့လာကာ သံုးသပ္ခဲ့ၾကသည္။ မလိုအပ္ေသာ မမွန္ကန္ေသာ အခ်က္မ်ားကို ပယ္ခ်ခဲ့ၾကသည္။ ၄င္းတို႕ကိုယ္တိုင္ ျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ား၊ အေတြ႕အၾကံဳမ်ား၊ စမ္းသပ္ေလ့လာျခင္းမ်ား၊ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာေသာနည္းလမ္းမ်ားမွ မွန္ကန္သည္ဟု သက္ေသျပႏိုင္သည္ မ်ားကိုသာ လက္ခံခဲ့ၾကသည္။

ေရွးယခင္ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားသည္ ခိုင္လံုသည္ မခိုင္လံုသည္ ဟု စစ္ေဆး႐ံုသာမက အသစ္ထပ္မံေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကိုလည္း ထည့္သြင္းေဖာ္ျပခဲ့သျဖင့္ အလယ္ေခတ္ အစၥလာမ့္ ေဆးပညာရွင္ၾကီးမ်ား၏ သံုးသပ္ခ်က္မ်ားသည္ ေဆးပညာ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ရာ၌ တစ္ခန္းတစ္က႑ ပါဝင္ခဲ့ပါသည္။ ထိုပညာရွင္ၾကီးတို႕သည္ စာေတြ႕အယူအဆမ်ားကို လက္ေတြ႕သက္ေသျပႏိုင္ရန္ အသစ္ထပ္မံေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကို စနစ္တက် ဇယားဆြဲကာ ေဖာ္ျပခဲ့သည့္အတြက္ သူတို႕၏ ၾကိဳးစားလုပ္ေဆာင္မွဳမ်ားမွ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳ မ်ားစြာ ရရွိခဲ့ပါသည္။

၄င္းတို႕သည္ ေက်ာ္ၾကားေသာ ၾသဇာအာဏာရွိသူမ်ား၏ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားပင္ ျဖစ္လင့္ကစား ျပန္လည္ ေဝဖန္သံုးသပ္ခဲ့ပါသည္။ ဥပမာအေနျဖင့္ အလ္ရာဇီ (Rhazes) (၈၆၅ - ၉၂၅) သည္ သူ၏ အစားအစာကုထံုးက်မ္း ျဖစ္ေသာ "မနာဖိ အြလ္ အဂ္ဇိယဟ္ ဝဒဖ္ အို႔မဒြါရိဟာ" တြင္ ဤကဲ့သို႕ ေဖာ္ျပထားပါသည္။

"ကြ်ႏု္ပ္သည္ အစားအေသာက္မ်ား၏ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ားမွ မည္သို႕ေရွာင္ရွားရမည္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေဆးက်မ္းတစ္ခု ေရးသားျပဳစုရန္ ဆံုးျဖတ္ခဲ့ပါသည္။ ဂဲလ္လန္သည္ ဂုဏ္ျပဳထိုက္ေသာ ေဆးပညာရွင္ၾကီးတစ္ပါး ျဖစ္သည္။ ကြ်ႏု္ပ္သည္ ဂဲလ္လန္ ျပဳစုခဲ့ေသာက်မ္းထက္ ပို၍ျပည့္စံုေသာ ရွင္းလင္းေသာ က်မ္းစာအုပ္ကို ျပဳစုရန္ ဆံုးျဖတ္ခဲ့ျခင္း ျဖစ္္သည္။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ဂဲလ္လန္၏က်မ္းတြင္ အခ်ိဳ႕မွားယြင္းမွဳမ်ား ၊ လိုအပ္ခ်က္မ်ား ရွိေနေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္" ။

အလ္ရာဇီသည္ သူ၏ ကိုယ္ပိုင္ စမ္းသပ္ခ်က္မ်ားႏွင့္ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားအေပၚ ယံုၾကည္အားထားျခင္းကို သူေရးသားျပဳစုခဲ့ေသာ စြယ္စံုက်မ္း "အလ္ဟာဝီ" က ေပၚလြင္ေစပါသည္။ အလ္ရာဇီ ၏ သီးျခား ေရးသားျပဳစုခဲ့ေသာ သုေတသနက်မ္းတစ္အုပ္ျဖစ္သည့္ "ကိသားဗ္ အရွ္႐ွဳကူးက္ အလာဂ်ာလီႏူးဆ္" တြင္ ဂဲလ္လန္၏ ေဆးပညာအျမင္ႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ ဝိေရာဓိမ်ားကို ႐ွဳေထာင့္မ်ိဳးစံုမွ အေသးစိတ္ ေဆြးေႏြးထားပါသည္။

အလ္ရာဇီ ၏ "အလ္ဟာဝီ" က်မ္းတြင္ ေရွးယခင္ ေဆးပညာရွင္ၾကီးမ်ားႏွင့္ ေခတ္ျပိဳင္ ေဆးပညာရွင္ၾကီးတို႕၏ ေဆးဝါးႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ ထင္ျမင္ခ်က္မ်ားကိုလည္း ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ေဆးဝါး၏ အာနိသင္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ ခိုင္လံုမွဳရွိေစရန္ ထည့္သြင္းေဖာ္ျပျခင္း ျဖစ္သည္။ ဤသည္ ခိုင္လံုေသာ သက္ေသ အေထာက္အထားလည္း ျဖစ္သည္။

အလ္ရာဇီ သည္ ဆီးေက်ာက္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေရွးယခင္ ေဆးပညာရွင္မ်ားအတြင္း ပ်ံ႕ႏွံ႕ေနေသာ ယံုၾကည္ခ်က္ကို ပထမဦးစြာ သံသယျဖစ္ခဲ့သူ ျဖစ္သည္။ ဆီးအိမ္အတြင္းရွိ ဆီးေက်ာက္ကို ေခ်ဖ်က္ျခင္းသည္ လူနာကို အႏၲရာယ္ျဖစ္ေစႏိုင္သည္ဟူေသာ ယံုၾကည္ခ်က္ပင္ျဖစ္သည္။ ဒုတိယရာစုႏွစ္ အတြင္းရွိ Antylus ဟုေခၚေသာ ဂရိ ေဆးပညာရွွင္ၾကီးသည္ အလ္ရာဇီ ၏ ယံုၾကည္ခ်က္ကို လိုက္နာ ေထာက္ခံခဲ့ေလသည္။ "ေသခ်ာစြာ ေလ့လာလိုက္ေတာ့မွ အရာအားလံုးတို႕သည္ အလႅာဟ္အရွင္ျမတ္၏ အလိုေတာ္ အတိုင္းပင္ ျဖစ္သည္" ဟု အလ္ရာဇီ က ဆိုခဲ့ေလသည္။

အိဗ္ႏို႕စီနာ ( ၉၈၀ - ၁၀၃၇ ) (Avicena 980 - 1037) သည္ အလ္ရာဇီ၏ က်မ္းမ်ားတြင္ ေဖာ္ျပခဲ့ေသာ စမ္းသပ္ေလ့လာျခင္း ၊ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာျခင္း စသည္တို႕၌ ေသသပ္မွဳရွိရမည္ဟူေသာ အေျခခံက်သည့္ အခ်က္ကို လိုက္နာခဲ့ပါသည္။ ဥပမာအေနျဖင့္ အိဗ္ႏို႕စီနာ၏ ေက်ာ္ၾကားေသာ က်မ္းတစ္ေစာင္ျဖစ္သည့္ "ကိသားဗ္ အလ္ကာႏူးန္ ဖိသြစ္ဗ္" တြင္ ေဆးမ်ားအေၾကာင္း ဤသို႕ ေဖာ္ျပထားပါသည္။

" အရက္ကို ေဆးအျဖစ္ ဖန္တီးကာ မွီဝဲျခင္းအားျဖင့္ ဆီးေက်ာက္သည္ ေပ်ာ္ဝင္သြားေစႏိုင္သည္ဟု အခ်ိဳ႕ပညာရွင္မ်ားက ေဖာ္ျပခဲ့ၾကသည္။ သို႕ေသာ္လည္း ဤကုထံုးသည္ ကြ်ႏု္ပ္ လံုးဝလက္မခံေသာ ကုထံုးပင္ ျဖစ္သည္"။

အျခားေသာ အစၥလာမ့္ ေဆးသိပၸံ ပညာရွင္ၾကီးမ်ား အားလံုး တို႕သည္လည္း ကိုယ္တိုင္ကိုယ္က် စမ္းသပ္ျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ကာ ရရွိေသာ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကိုသာ ယံုၾကည္အားထားခဲ့ၾကေလသည္။ ဥပမာတစ္ခုအေနျဖင့္ ၁၃ ရာစု၏ ေဆးပညာရွင္ၾကီး အိဗ္ႏို႕အလ္နဖီးဆ္ (၁၂၁၀ - ၁၂၈၈) သည္ ၄င္းျပဳစုေရးသားခဲ့ေသာ ေဆးက်မ္း "ရွရ္ဟို႕သရွ္ရီးဟ္ အလ္ကာႏူးန္" တြင္ ဤသို႕ေဖာ္ျပထားပါသည္။

"ကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ား၏ လုပ္ေဆာင္မွဳမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ကြ်ႏု္ပ္တို႕သည္ တိက်ေသာ သုေတသနလုပ္ျခင္း ၊ ေသခ်ာစြာ တိုက္႐ိုက္စမ္းသပ္ေလ့လာျခင္း စသည္တို႕မွ ရရွိေသာ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကိုသာ အားထားပါသည္။ ကြ်ႏု္ပ္တို႕၏ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားသည္ အျခားသူမ်ား၏ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားႏွင့္ တူညီသည္ျဖစ္ေစ ၊ မတူညီသည္ျဖစ္ေစ ကြ်ႏု္ပ္တို႕ ဂ႐ုမစိုက္ပါ" ။

(အပိုင္း - ၄)

(၂) ေဆးပညာအား လက္ေတြ႕ေလ့လာျခင္း ႏွင့္ မွတ္တမ္းမ်ား

လူနာမ်ားအား ျပဳစုကုသရာ၌ ကုထံုးမ်ား ၊ ေတြ႕ရွိမွဳမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ က်ိဳးေၾကာင္းဆီေလ်ွာ္ေသာ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္မ်ားသည္ ၉ ရာစုႏွစ္၏ ေဆးပညာရွင္ အလ္ရာဇီ က စတင္ခဲ့ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ ေတြ႕ရွိမွဳမ်ားအား မွတ္တမ္းတင္ျခင္း ၊ အဓိပၸါယ္ ေဖာ္ေဆာင္ျခင္း ၊ အမ်ိဳးအစားခြဲျခင္း စသည့္ အခ်က္မ်ားအေပၚ၌ အေျခခံထားေသာ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္ ျဖစ္သည္။ ေဆးပညာ ေလ့လာရန္အတြက္ အေကာင္းဆံုးေသာ နည္းလမ္းမ်ားႏွင့္ ကြဲျပားျခားနားေသာ ေရာဂါအမ်ိဳးအစားမ်ားအား မွတ္တမ္းတင္ျခင္း စသည္တို႕သည္ ေဆးပညာ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္လာေစရာ၌ အေရးၾကီးေသာ အေျခခံအုတ္ျမစ္မ်ားပင္ ျဖစ္သည္။ ၁၀ ရာစုႏွစ္၏ မွတ္တမ္းမရွိေသာ လက္တင္ ရိုးရာကုထံုးမ်ားႏွင့္ ႏွိဳင္းယွဥ္ၾကည့္မည္ဆိုလ်ွင္ အလ္ရာဇီ၏ ရာေပါင္းမ်ားစြာေသာ ေဆးပညာဆိုင္ရာ မွတ္တမ္းမ်ားသည္ သမားေတာ္ၾကီးတစ္ပါး ကဲ့သို႕ ခိုင္မာေသာ အေထာက္အထား ေပးႏိုင္ပါသည္။

အလ္ရာဇီ ၏ ေနာက္ပိုင္း ေဆးပညာရွင္မ်ား ျဖစ္ၾကေသာ အိဗ္ႏို႕စီနာ ၊ အလ္ဇဟ္ရာဝီ (Al-Zahrawi / Albucasis) (၉၃၆ - ၁၀၁၃) ၊ အိဗ္ႏို႕ဇိုဟ္ရ္ (Ibn Zuhr / Avenzoar) (၁၀၉၁ - ၁၁၆၂) ၊ မို႕ဟ္ဇဗ္ အလ္ဒီးန္ အလ္ဘဂ္ဒါဒီ (Muhadhdhab Al-Deen Al-Baghdadi) (၁၁၁၇- ၁၂၁၃) ၊ ႏွင့္ အိဗ္ႏို႕အလ္နဖီးဆ္ (Ibn Al-Nafis) စေသာ ေဆးပညာရွင္ၾကီးမ်ား အားလံုးတို႕သည္ ဆက္လက္လုပ္ေဆာင္ခဲ့ၾက႐ံုမက ပိုမို တီထြင္ဆန္းသစ္မွဳ မ်ားကိုလည္း ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကပါသည္။ ၄င္းတို႕ အားလံုးတို႕သည္ ၄င္းတို႕၏ အေတြ႕အၾကံဳမ်ားႏွင့္ ေရာဂါရာဇဝင္မ်ားအား မွတ္တမ္းတင္ျခင္း ၊ အမ်ိဳးအစားခြဲျခင္း စသည္တို႕ကို ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကပါသည္။ ဤသို႕ျဖင့္ အစၥလာမ့္ သမားေတာ္ၾကီးမ်ားသည္ ေရာဂါမ်ားႏွင့္ ၄င္းတို႕၏ေရရွည္အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳစသည့္အခ်က္မ်ားကို တိုက္႐ိုက္ေလ့လာခဲ့ၾကေသာ စူးရွထက္ျမက္သည့္ ရွာေဖြေတြ႕ရွိသူမ်ား ျဖစ္သည္ဟု မွတ္တမ္းတင္ျခင္း ခံခဲ့ရပါသည္။

(၃) ေရာဂါကုထံုးမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ တိုက္ဆိုင္စစ္ေဆးျခင္းမ်ား

ေဆးပညာဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္လာရန္အတြက္ စမ္းသပ္ေသာ နည္းလမ္းေပါင္းမ်ားစြာထဲမွ အေရးၾကီးသည့္ အခ်က္တစ္ခုမွာ ဤသို႕ျဖစ္သည္။ လူနာမ်ားအား အုပ္စု ၂ စုခြဲကာ သီးျခားစီ စမ္းသပ္မွဳမ်ားျပဳလုပ္ျပီး ရလဒ္မ်ားကို တိုက္ဆိုင္စစ္ေဆးသည့္ နည္းလမ္းျဖစ္သည္။ ဤကဲ့သို႕ အေမ်ွာ္အျမင္ႏွင့္ ျပည့္စံုလွသည့္ စိတ္ဝင္စားဖြယ္ စမ္းသပ္ျခင္းနည္းလမ္းကို လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀၀ ေက်ာ္က အလ္ရာဇီက စတင္ခဲ့ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ အလ္ရာဇီ ၏ "အလ္ဟာဝီ" ေဆးက်မ္းတြင္ ဦးေႏွာက္အေျမွးပါးေယာင္သည့္ ေရာဂါႏွင့္ ပတ္သက္၍ ဤသို႕ေဖာ္ျပထားပါသည္။
". . . ဦးေႏွာက္အေျမွးပါးေယာင္သည့္ ေရာဂါ၏ ေရွ႕ေျပးလကၡဏာငယ္မ်ား ေပၚေပါက္လာေသာအခါ ကြ်ႏု္ပ္သည္ ထိုလူနာမ်ားကို အုပ္စု ၂ စု ခြဲလိုက္ပါသည္။ ပထမအုပ္စုကို ေရာဂါသက္သာေစသည့္ နည္းလမ္းတစ္ခုျဖစ္သည့္ ေသြးျပန္ေၾကာမွေသြးထုတ္ျခင္းကို ျပဳလုပ္ခဲ့ျပီး ရလဒ္ကို ေစာင့္ၾကည့္ခဲ့ပါသည္။ ဒုတိယအုပ္စုကို ရည္ရြယ္ခ်က္ရွိရွိ မည္သည့္ကုသနည္းမွ မေပးဘဲ ေစာင့္ၾကည့္ခဲ့ပါသည္။ ကြ်ႏု္ပ္၏ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္မ်ားကို သက္ေသျပႏိုင္ရန္ ျဖစ္သည္။ အမွန္တကယ္ပင္ ဒုတိယအုပ္စုတြင္ ဦးေႏွာက္အေျမွးပါးေယာင္ယမ္းသည့္ အဓိက ေရာဂါလကၡဏာၾကီးမ်ား ေပၚေပါက္လာပါေတာ့သည္။ "

၁၈ ရာစု၏ ေနာက္ပိုင္း ႏွစ္မ်ားတြင္ ေသြးျပန္ေၾကာမွေသြးထုတ္ကာ ကုသသည့္ ကုထံုးကို အသံုးျပဳမွဳ နည္းပါးခဲ့ပါသည္။

မည္သို႕ပင္ျဖစ္ေစကာမူ ထိုကဲ့သို႕ အလ္ရာဇီ ၏ ရဲဝံ့ျပတ္သားသည့္ စမ္းသပ္ျခင္းသည္ ယေန႕ေခတ္၏ ေဆးပညာနယ္ပယ္၌ case-control trial ဟူေသာ လူနာမ်ားအား အုပ္စု ၂ စုခြဲကာ သီးျခားစီ စမ္းသပ္ကုသျပီး ရလဒ္မ်ားအား ေစာင့္ၾကည့္သည့္ သိပၸံနည္းက် စမ္းသပ္နည္းတစ္ခုကို ေျမစမ္းခရမ္းပ်ိဳးခဲ့ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။
အလ္ရာဇီ ၏ ေနာက္ပိုင္းေခတ္မ်ားမွ အစၥလာမ့္ ေဆးပညာရွင္ၾကီးမ်ား အားလံုးတို႕သည္လည္း ဤကဲ့သို႕ သိပၸံနည္းက် နည္းလမ္းမ်ားကို လိုက္နာကာ ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကပါသည္။

အိဗ္ႏို႕ဇိုဟ္ရ္ ၏ ေဆးက်မ္း "အသ္သိုင္စီးရ္" (Al-Taisir) တြင္ case-control trial အား အသံုးျပဳထားျခင္းကို ရွင္းလင္းျပတ္သားစြာ ဥပမာေပးထားပါသည္။

" ကြ်ႏု္ပ္၏ အယူအဆ မွန္သည္/ မွားသည္မွာ ကြ်ႏု္ပ္အတြက္ ေသခ်ာလွပါသည္။ သို႕ေသာ္ 'ဝမ္းႏွဳတ္ေဆးႏွင့္ သူ၏ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး အာနိသင္ကို မည္သို႕တိုက္ျဖတ္ရမည္ဟူေသာ ကြ်ႏု္ပ္၏ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္သည္' မွားယြင္းစြာေဖာ္ျပျခင္း ျဖစ္ေနလိမ့္မည္ဟု စာဖတ္သူ ေဆးပညာရွင္အခ်ိဳ႕က ေမ်ွာ္လင့္ေနၾကပါသည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ၄င္းတို႕သည္ ကြ်ႏု္ပ္အယူအဆကို ျပန္လည္ေခ်ပကာ တင္ျပလာႏိုင္ပါသည္။ ထို႕ေနာက္မ်ားမွာေတာ့ ကြ်ႏု္ပ္သည္ စိန္ေခၚမွဳတစ္ခုကို ျပဳလုပ္ခဲ့ပါသည္။ သူတို႕လူစုကို အုပ္စု ၂ စု ခြဲေစပါသည္။ ပထမအုပ္စုကို ကြ်ႏု္ပ္ညႊန္ၾကားထားသည့္ ေဆးညႊန္းအတိုင္း ေသာက္သံုးေစျပီး ဒုတိယအုပ္စုကို မတူညီေသာ ေဆးညႊန္းႏွင့္ ေသာက္သံုးေစပါသည္။ ထို႕ေနာက္ နည္းလမ္း ၂ ခု၏ ေကာင္းက်ိဳးႏွင့္ ဆိုးက်ိဳးမ်ားကို မွတ္တမ္းတင္ေစခဲ့ပါသည္။ မုခ်ဧကန္ ဤကဲ့သို႕ ႏွိဳင္းယွဥ္စမ္းသပ္ျခင္း သည္သာလ်ွင္ ကြ်ႏု္ပ္၏ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္သည္ မွန္ကန္ေၾကာင္း အေထာက္အထားျပႏိုင္ေလသည္။ "

(အပိုင္း - ၅)

(၄) ေဆးအာနိသင္ စမ္းသပ္ျခင္းမ်ား

အိဗ္ႏို႕စီနာ ၏ ဒုတိယေဆးက်မ္းျဖစ္ေသာ "ကိသားဗ္" (Kitab) တြင္ ေဆးအာနိသင္ စမ္းသပ္ျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္၍ ဤသို႕ေဖာ္ျပထားပါသည္။

" ေဆးမ်ား၏ သေဘာသဘာဝ ၊ အာနိသင္ကို ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ရန္အတြက္ နည္းလမ္းႏွစ္သြယ္ရွိပါသည္။ ပထမနည္းလမ္းမွာ ယခင္ ရွိျပီးသားေဆးမ်ားႏွင့္ အာနိသင္ တိုက္ဆိုင္ၾကည့္ျခင္း ျဖစ္ျပီး ဒုတိယတစ္နည္းမွာ ဓါတ္ခြဲစမ္းသပ္ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ ကြ်ႏု္ပ္တို႕သည္ ဓါတ္ခြဲစမ္းသပ္ ေလ့လာျခင္း နည္းလမ္းျဖင့္ အစျပဳခဲ့ပါသည္။ ေဆးအာနိသင္မ်ား စမ္းသပ္ေလ့လာရာတြင္ ေသခ်ာစြာ ဆင္ျခင္သံုးသပ္ျခင္း ၊ ေဆြးေႏြးတိုင္ပင္ျခင္း စသည့္ အဆင့္မ်ားကို ျဖတ္ေက်ာ္ျပီးေနာက္ ေဆးအာနိသင္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ယံုၾကည္စိတ္ခ်ရေသာ ဗဟုသုတမ်ားကို ရရွိေစပါသည္။ "

အိဗ္ႏို႕စီနာသည္ ေဆးအာနိသင္ စမ္းသပ္ျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္၍ ဥပေဒသ (၇) ခ်က္ကို သတ္မွတ္ေပးခဲ့ပါသည္။ ၄င္းက ေဆးမ်ားအားလံုးတို႕၏ သေဘာသဘာဝႏွင့္ အေရးၾကီးပံုတို႕ကို ေသခ်ာစြာသိရွိရန္ လိုအပ္ေၾကာင္း ၊ အထူးအေလးထားကာ ေလ့လာရမည္ ျဖစ္ေၾကာင္း အေသးစိတ္ ေဆြးေႏြးေပးခဲ့ပါသည္။ ဤအခ်က္မ်ားသည္ အလြန္အေရးၾကီးေသာ လမ္းညႊန္ေျမပံုတစ္ခုကဲ႔သို႕ျဖစ္သည္ဟု အျခားေသာ ေဆးပညာရွင္မ်ားကလည္း သေဘာတူညီခဲ့ၾကပါသည္။

(၅) တိရိစာၦန္မ်ားကိုအသံုးျပဳ၍ စမ္းသပ္ျခင္း

(က) ေဆးဝါးအတြက္ စမ္းသပ္ျခင္း

ကမာၻ႕သမိုင္းတစ္ေလ်ွာက္တြင္ ေဆးပညာ နယ္ပယ္၌ ပထမဦးဆံုး မွတ္တမ္းရိွခဲ့ေသာ တိရိစာၦန္မ်ားႏွင့္ စမ္းသပ္ျခင္းသည္ ေဆးဝါးမ်ားအတြက္ စမ္းသပ္ျခင္းျဖစ္သည္။ ေဆးဝါးမ်ား၏ အဆိပ္သင့္ေစေသာ ပမာဏႏွင့္ ပတ္သက္၍ စမ္းသပ္ျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုစမ္းသပ္ခ်က္ကို ၉ ရာစု ႏွစ္တြင္ ေဆးပညာရွင္ၾကီး အလ္ရာဇီ က ျပဳလုပ္ခဲ့ပါသည္။ လူသားမ်ားအတြက္ အႏၲရာယ္ျဖစ္နိုင္ေသာ ေဆးပမာဏကို တိရိစာၦန္မ်ားနွင့္ စမ္းသပ္ရာ၌ ျပဒါးပမာဏကို ေမ်ာက္မ်ား၌ စမ္းသပ္ခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ ထိုအေၾကာင္းကို ၁၃ ရာစု၌ အိဗ္နို႔အလ္ဗိုင္သြားရ္ (Ibn Al-Baytar) က သူ၏က်မ္း "အလ္ဂ်မိဒ္လိ မုဖ္ရဒါးသ္ အလ္အဒ္ဝီယဟ္ ဝလ္အဇ္ဇိယဟ္" (Al-Jamie Limufradat Al-Aswiya Wal-Aghdiya) တြင္ ေဖာ္ျပခဲ့ပါသည္။

(ခ) ခြဲစိတ္ကုသရန္နည္းလမ္းမ်ားအတြက္ စမ္းသပ္ျခင္း

အသက္႐ွဴလမ္းေၾကာင္းပိတ္သည့္ အေရးေပၚလူနာမ်ားအား အသက္ကယ္နိုင္ရန္ ေလျပြန္ကိုေဖာက္၍ ကုသျခင္းသည္ ယေန႔ေခတ္၌ အလြန္အသံုးဝင္ေသာ ကုသနည္းတစ္ခုပင္ ျဖစ္ပါသည္။ သို႔ေသာ္ ေရွးရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာတုန္းက အျငင္းပြားဖြယ္ကိစၥတစ္ခုမ်ွသာ ျဖစ္သည္။ ေရွးအက်ဆံုးအေနနွင့္ ၉ ရာစုနွစ္မွ ေဆးပညာရွင္ အလ္ရာဇီ နွင့္ ၁၀ ရာစုနွစ္မွ ေဆးပညာရွင္ အိဗ္ႏို႕စီနာတို႕သည္ ထိုခြဲစိတ္ကုသျခင္းကို သေဘာတူ ေထာက္ခံကာ ျပန္လည္စမ္းသပ္ တည္ထြင္ခဲ့ၾကပါသည္။

အလ္ဇဟ္ရာဝီ (Al-Zahrawi) သည္ သူ၏စာအုပ္ "အသ္သဆြ္ရီးဖ္ လိမန္ အဂ်ဇနင္သ္ သအ္လီးဖ္" (Al-Tasrif Liman Ajaz Aan Al-Taalif) တြင္ ေဖာ္ျပခဲ့သည္မွာ ေလျပြန္ကို ဓါးျဖင့္လီွးျဖတ္ျခင္းသည္ အႏၲရာယ္မမ်ားေသာ ခြဲစိတ္မွဳျဖစ္ေၾကာင္းကို သူ၏ ကိုယ္ပိုင္စမ္းသပ္ခ်က္မ်ားကို အေျခခံျပီး ေကာက္ခ်က္ခ်ကာ ေထာက္ခံခဲ့ပါသည္။ သို႕ေသာ္လည္း အျငင္းပြါးမွဳမ်ားသည္ အိဗ္နို႔ဇိုဟ္ရ္ (Ibn Zurh) ၏ ေခတ္အထိ ရွိေနဆဲျဖစ္သည္။ အိဗ္နို႔ဇိုဟ္ရ္ သည္ သူ၏စာအုပ္ "အသ္သိုင္စီးရ္" တြင္ ဤခြဲစိတ္မွဳကို သူယခင္က မျမင္ခဲ့ဖူးေၾကာင္း ၊ ထို႕ေၾကာင့္ ထိုခြဲစိတ္မွဳ၏ အႏၲရာယ္ကင္းရွင္းမွဳကို သိရိွနိုင္ရန္ သူကိုယ္တိုင္ လက္ေတြ႕စမ္းသပ္ခဲ့ေၾကာင္း ဤသို႕ေဖာ္ျပထားသည္။

" ဤအျငင္းပြားမွဳေတြကို သက္ေသျပနိုင္ရန္ ကြ်ႏု္ပ္သည္ ဆိတ္တစ္ေကာင္၏ ေလျပြန္ျဖင့္ စမ္းသပ္ခဲ့ပါသည္။ ဦးစြာ ဆိတ္၏အေရျပားကို လီွးျဖတ္ခဲ့ပါသည္။ ျပီးေနာက္ ေလျပြန္၏အေပၚယံလႊာကို လီွးျဖတ္ျပီးသည္ႏွင့္ ေလျပြန္ေပၚလာသည္။ ကြ်ႏု္ပ္သည္ ေလျပြန္ေပၚ၌ လူပင္ေစ့ ထက္ေသးေသာ အရြယ္ခန္႔ လွီးျဖတ္လိုက္ပါသည္။ ျပီးေနာက္ ေရနွင့္ ေသခ်ာေဆးကာ ပ်ားေရ သုတ္လိမ္းေပးထားပါသည္။ ထိုဆိတ္၏ ေလျပြန္ျပတ္ရွဒဏ္ရာသည္ အေကာင္းပကတိအတိုင္း ျပန္လည္ ေကာင္းမြန္သြားကာ သက္တမ္းေစ့ ေနနိုင္ပါသည္။ "

ထိုအံ့မခန္း စမ္းသပ္ေတြ႕ရွိမွဳသည္ အလ္ရာဇီ မွအစျပဳခဲ့ေသာ ေလျပြန္ေဖာက္၍ အေရးေပၚ အသက္ကယ္သည့္ tracheostomy ၏ ေလွကားထစ္ပင္ ျဖစ္သည္။ ဤသို႕ ့အိဗ္ႏို႕ဇိုဟ္ရ္ ၏ ေဖာ္ျပခ်က္သည္ ခြဲစိတ္ကုသျခင္းနွင့္ ပတ္သက္၍ ပထမဦးဆံုး မွတ္တမ္းတင္ထားေသာ ေတြ႕ရိွခ်က္ပင္ျဖစ္သည္။ ယေန႕ေခတ္ တိုးတက္ေနေသာ ခြဲစိတ္ကုသျခင္းမ်ား၏ အေျခခံရာအုတ္ျမစ္ပင္ ျဖစ္သည္။

အလ္ဇဟ္ရာဝီ ႏွင့္ အိဗ္ႏို႔ဇိုဟ္ရ္တို႕၏ ေခတ္မ်ားေနာက္တြင္ ေဆးပညာရွင္ နွစ္ဦးကလည္း ထိုကုသျခင္းကို ေထာက္ခံခဲ့သည္။ ထိုသူတို႕မွာ မုဝဖ္ဖကြတ္ဒီးန္ အဗ္ဒြလ္လသြီးဖ္ အလ္ဘဂ္ဒါဒီ (Muwaffaq Al-Deen Abdel-Latif Al-Bagdady) နွင့္ အိဗ္ႏို႕အလ္ကဖ္ (Ibn Al-Quff) (၁၂၃၂-၁၂၈၆) တို႕ပင္ ျဖစ္သည္။ ထိုေဆးပညာရွင္ၾကီး နွစ္ပါးတို႕ကလည္း အသက္႐ွဴလမ္းေၾကာင္း ပိတ္ဆို႕၍ အသက္အႏၲရာယ္ႏွင့္ ရင္ဆိုင္ေနရခ်ိန္တြင္ အျခားကုသနည္းမ်ားႏွင့္ မသက္သာႏိုင္ေၾကာင္း ၊ ေလျပြန္ကိုေဖာက္၍ အသက္ကယ္ျခင္းသည္သာ ေရြးခ်ယ္စရာ ျဖစ္ေၾကာင္း ျပည့္ျပည့္ဝဝ အၾကံျပဳေထာက္ခံခဲ့ပါသည္။
ထိုမ်ွသာမက ထိုခြဲစိတ္ကုသျခင္းကို အေသးစိတ္ေဖာ္ျပကာ ပိုမိုေကာင္းမြန္ေစရန္ ၾကိဳးစားခဲ့ၾကပါသည္။ ၁၅ ရာစုႏွစ္၏ ေဆးပညာရွင္ ဆာယီလီ (Sayili) ကလည္း ဤကဲ့သို႕ပင္ ေထာက္ခံအၾကံျပဳခဲ့ပါသည္။

(အပိုင္း - ၆)

(၆) ခြဲစိတ္စစ္ေဆးျခင္းနွင့္ လက္ေတြ႕ စမ္းသပ္ျခင္းမ်ား

အထက္ ေဖာ္ျပခ်က္မ်ားအရ အလ္ရာဇီ၊ အိဗ္နို႕စီနာ၊ မို႕ဟ္ဇမ္ အလ္ဒီးန္ အလ္ဘဂ္ဒါဒီ၊ အိဗ္နို႔ဇိုဟ္ရ္ ၊ အိဗ္နို႔ရိုရွ္ဒ္ (Ibn Rushd / Averroes) စေသာ ပညာရွင္ၾကီးမ်ားသည္ ရာစုနွစ္အဆက္ဆက္၌ ေဆးပညာ လက္ေတြ႕ေလ့လာရာ၌ ခႏၶာေဗဒႏွင့္ ပတ္သက္၍ ခြဲစိတ္စစ္ေဆးျခင္း လက္ေတြ႕စမ္းသပ္ျခင္းမ်ားကို အေလးထား ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကပါသည္။ ၁၃ ရာစုတြင္ အစၥလာမ့္ သမားေတာ္ၾကီး တစ္ဦးျဖစ္ေသာ အိဗ္နို႕အလ္နဖီးဆ္ သည္ ခြဲစိတ္စစ္ေဆးစမ္းသပ္ျခင္း အယူအဆကို ဆုတ္ကိုင္ကာ ဆက္လက္ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ပါသည္။ အိဗ္ႏို႕အလ္နဖီးဆ္ သည္ ႏွလံုးအားေထာက္ပံ့ေသာ ေသြးေၾကာအဖြဲ ႔(coronary circulation) ႏွင့္ အဆုတ္အတြင္းရိွ ေသြးေၾကာအဖြဲ႕ (pulmonary circulation) တို႕ကို ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့သူ ျဖစ္ပါသည္။ ထို အေၾကာင္းအရာမ်ားကို "ရွရ္ဟို႕သရွ္ရီးဟ္အလ္ကာႏူးန္" (Sharh Tashrih Al-Qanun) တြင္ ေဖာ္ျပထားပါသည္။

ထိုအျပင္ ထိုေခတ္က ခႏၵာေဗဒျပ႒ာန္းစာအုပ္မ်ားတြင္ ရုပ္ပံုမ်ား ထည့္သြင္းေရးဆြဲခဲ့ျခင္းမ်ားကို ထိုေခတ္က အစၥလာမ့္ ပညာရွင္ၾကီးမ်ားက စတင္ခဲ့သည္။ ဤသည္ ခြဲစိတ္ပညာ တိုးတက္လာျခင္းကို အဓိက ဦးတည္ ေပးခဲ့ေလသည္။

ဂဲလ္လန္ (Galen) သည္ ကိုယ္တိုင္ ခြဲစိတ္မွဳေပါင္းမ်ားစြာကို ျပဳလုပ္ခဲ့ျပီး ေတြ႕ရွိမွဳမ်ားစြာကို မွတ္တမ္းတင္ခဲ့သူ ျဖစ္သည္။ သို႕ေသာ္ သူ၏ေတြ႔ရွိခ်က္မ်ားထဲမွ အခ်ိဳ႕သည္ မွန္ကန္မွဳမရွိပါ။ အလယ္ေခတ္၏ အစၥလာမ့္ပညာရွင္မ်ားသည္ ဂဲလ္လန္၏ မွားယြင္းေသာ ခႏၵာေဗဒ၏ အယူအဆမ်ားကို ျပဳျပင္ျခင္းအားျဖင့္ ေဆးသိပၸံပညာ တုိးတက္လာမွဳ၌ အဓိက ဦးေဆာင္လမ္းျပ ေထာက္ပံ့ေပးခဲ့ပါသည္။ အိဗ္ႏို႕အလ္နဖီးဆ္၏ "ရွရ္ဟို႕သရွ္ရီးဟ္ အလ္ကာႏူးန္" ၌ ေဖာ္ျပထားေသာ ေအာက္ပါကိုးကားခ်က္မ်ားသည္ သူ၏ ကိုယ္ပိုင္ စမ္းသပ္ေတြ႕ရွိမွဳမ်ားပင္ျဖစ္သည္။ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာက လက္ခံခဲ့ေသာ ဂဲလ္လန္၏ အယူဝါဒကို မမွန္ကန္ေၾကာင္း ထင္ရွားေစပါသည္။

" အိဗ္ႏို႕စီနာ က မွန္ကန္သည္ဟု လက္ခံထားေသာ ဂဲလ္လန္၏ ေဖာ္ျပခ်က္တစ္ခုမွာ ႏွလံုးတြင္ ေသြးလႊတ္ခန္း ၃ ခန္း ရွိသည္ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ ဤသည္ မည္သို႕မွ မမွန္ကန္ႏုိင္ပါ။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ႏွလံုးတြင္ ေသြးလႊတ္ခန္း ၂ ခန္း သာ ရွိေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ အမွန္တစ္ကယ္ေတာ့ ကိုယ္တိုင္ ခြဲစိတ္စစ္ေဆးျခင္းအားျဖင့္ သူတို႕၏ ေဖာ္ျပခ်က္မ်ား မမွန္ကန္ေၾကာင္းကို ထင္ရွားေစျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ ထို႕အျပင္ ဂဲလ္လန္၏ အယူအဆတစ္ခုျဖစ္ေသာ ႏွလံုးဆီသို႕ ေသြးႏွင့္အာဟာရ ေထာက္ပ့ံေပးျခင္းသည္ ညာဘက္ ေသြးလႊတ္ခန္းထဲမွ ေသြးမ်ားႏွင့္ သက္ဆိုင္သည္ဟူေသာ ယူဆခ်က္သည္ လက္ခံနိုင္စရာမရွိေပ။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ႏွလံုးဆီသို႕ ေသြး ႏွင့္ အာဟာရ ေထာက္ပံ့ျခင္းသည္ ႏွလံုးအတြင္း၌ရွိေသာ သီးျခား ေသြးေၾကာအဖြဲ႕တစ္ခုႏွင့္သာ သက္ဆိုင္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။"

မုဝဖ္ဖကြတ္ဒီးန္ အဗ္ဒြလ္လသြီးဖ္ အလ္ဘဂ္ဒါဒီ (၁၁၆၂ - ၁၂၃၁) ေရးသားခဲ့ေသာ "ကိသားဗ္ အလ္အိဖာဒဟ္ ဝလ္အိအ္သိဗားရ္" (Kitab Al-Ifadah Wa Al-Itibar) တြင္ ပါဝင္ေသာ ေအာက္ေဖာ္ျပပါ အလယ္ေခတ္ ေအဒီ ၁၁၀၀-၁၄၀၀ အတြင္းရွိ အစၥလာမ့္ ပညာရွင္ၾကီးမ်ား၏ ကိုယ္တိုင္ လက္ေတြ႕ခြဲစိတ္ျခင္းမ်ားအေပၚ ယံုၾကည္အားထားျခင္းသည္ မွန္ကန္ေၾကာင္းထင္ရွားေစခဲ့သည္။

". . . လူသား၏ ကိုယ္ခႏၶာအား ခြဲစိတ္ကာ အရိုးႏွင့္အဆစ္တို႕၏ ပံုသ႑ာန္ အခ်ိဳးအစားမ်ားကို ေလ့လာျခင္းအားျဖင့္ ကြ်ႏု္ပ္တို႕မ်ားစြာ သိရွိခဲ့ရသည္။ ကိုယ္တိုင္ခြဲစိတ္ေလ့လာျခင္းက ေရွးယခင္ပညာရွင္ၾကီးမ်ား ေရးသားျပဳစုခဲ့ေသာ စာတမ္းမ်ားကို ေလ့လာျခင္းထက္ ပို၍သိရွိရသည္။ လူတစ္ဦးႏွင့္တစ္ဦး အျမင္မတူသည့္အတြက္ ကိုယ္တိုင္ ခြဲစိတ္ေလ့လာျခင္းသည္ ပို၍ေကာင္းသည္။ အမွန္တကယ္ေတာ့ ေဆးပညာရွင္တစ္ဦး ေရးသားထားသည္ကို ဖတ္ျခင္းထက္ ကိုယ္တိုင္ မ်က္စိႏွင့္ေလ့လာျခင္းက ပို၍ ခိုင္မာစြာ သက္ေသခံႏိုင္ပါသည္။ ဂဲလ္လန္သည္ ေဆးပညာႏွင့္ ပတ္သက္၍ ခြဲစိတ္ေလ့လာရာ၌ အျမင့္ဆံုး အရည္အခ်င္းရွိသည္ မွန္ေသာ္လည္း ကြ်ႏု္ပ္တို႕ ကိုယ္တိုင္ တိုက္ရိုက္ ခြဲစိတ္ေလ့လာျခင္းသည္သာ ကြ်ႏု္ပ္တို႕အတြက္ ပို၍တိက်ေသာ အေျဖကို ရရွိပါသည္။ ျပီးေနာက္ ဂဲလ္လန္၏ ရွင္းလင္းခ်က္မ်ားႏွင့္ ေဖာ္ျပခ်က္မ်ားအေပၚ၌ ေဝဖန္သံုးသပ္နိုင္ခဲ့ပါသည္။ ကြဲျပားျခားနားခ်က္မ်ားကိုလည္္း ေဆြးေႏြးႏိုင္ပါသည္။
ထိုထဲမွ ဥပမာတစ္ခုမွာ ေအာက္ေမးရိုးပင္ျဖစ္သည္။ အားလံုးက လက္ခံထားေသာ အယူအဆတစ္ခုမွာ ေအာက္ေမးရိုးသည္ သပ္သပ္စီျဖစ္ေသာ အရိုး ၂ ခုကို ေမးရိုးေနရာ၌ သန္မာေသာ အဆစ္တစ္ခုျဖင့္ ဆက္ထားသည္ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ ဤအခ်က္ကို ကြ်ႏု္ပ္တို႕ ယခင္က လက္ခံခဲ့ၾကသည္။ လက္ခံသည္ဆိုသည္မွာ ဂဲလ္လန္ တစ္ဦးတည္းကိုသာ လက္ခံျခင္းျဖစ္သည္။ သူသည္သာလ်ွင္ ကိုယ္တိုင္ကိုယ္က် လက္ေတြ႕ခြဲစိတ္ျခင္းမ်ားကို သစၥာရွိစြာ ျပဳလုပ္ခဲ့ျပီး စာအုပ္စာေပမ်ားစြာကို ျပဳစုခဲ႔သူျဖစ္သည္။ ထိုစာအုပ္စာေပမ်ားစြာကို အာရဗီဘာသာျဖင့္ ရရွိႏိုင္ျပီး အခ်ိဳ႕ကို မရရွိႏိုင္ေပ။
သို႕ေသာ္လည္း ကြ်ႏု္ပ္တို႕၏ ကိုယ္ပိုင္ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကို အေျခခံျပီး ေျပာရမည္ဆိုလ်ွင္ ေအာက္ေမး႐ိုးသည္ ပထမဆံုးေသာ အဆစ္မရွိေသာ အ႐ိုးတစ္ခုပင္ျဖစ္သည္။ နည္းလမ္းေပါင္းမ်ားစြာကို စမ္းသပ္အသံုးျပဳခဲ့ျပီး ၾကိမ္ဖန္မ်ားစြာ ခြဲစိတ္ေလ့လာခဲ့ၾကသည္။ ဦးေခါင္းခြံရိုးေပါင္း ၂၀၀၀ ေက်ာ္ကို ႐ွဳေထာင့္မ်ိဳးစံုမွ ခြဲစိတ္စမ္းသပ္ ေလ့လာခဲ့ၾကေသာ္လည္း အလႅာဟ္အရွင္ျမတ္၏ ေက်းဇူးေတာ္ႏွင့္ ေအာက္ေမး႐ိုးသည္ သီးျခားျဖစ္ေသာ အ႐ိုးတစ္ခုျဖစ္ေၾကာင္းကို ကြ်ႏု္ပ္တို႕ ေတြ႕ရွိရသည္။ ကြ်ႏု္ပ္တို႕သည္ သီးျခားအုပ္စုမ်ားဖြဲ႕၍ ေလ့လာခဲ့ၾကသည္။ ကြ်ႏု္ပ္ကိုယ္တိုင္ ထိုအုပ္စုမ်ားတြင္ ပါဝင္၍လည္းေကာင္း ၊ ကြ်ႏု္ပ္မပါဘဲ သီးျခားအဖြဲ႕မ်ား ဖြဲ႕စည္း၍လည္းေကာင္း ပံုစံမ်ိဳးစံုျဖင့္ ေလ့လာခဲ့ၾကပါသည္။ သို႕ေသာ္ မည္သူတစ္ဦးတစ္ေယာက္ကမွ ကြ်ႏု္ပ္တို႕၏ ေတြ႕ရွိခ်က္ျဖစ္ေသာ ေအာက္ေမး႐ိုးသည္ သီးျခားအရိုးတစ္ခုျဖစ္သည္ဟူေသာ အခ်က္ကို ထပ္မံျဖည့္စြက္ႏိုင္ျခင္း မရွိၾကေခ်။ ကြ်ႏု္ပ္တို႕ ေတြ႕ရွိခ်က္သည္သာ အခိုင္မာဆံုးျဖစ္သည္။"
ဤျပိဳင္ဘက္ကင္းေသာ အ့ံမခန္းေတြ႕ရွိမွဳသည္ အစၥလာမ့္ေခတ္က ပညာရွင္ၾကီးမ်ား၏ သိပၸံရွဳေထာင့္မွ ေတာက္ပေသာ သက္ေသခံျခင္းမ်ားပင္ ျဖစ္သည္။ ထိုကဲ႔သို႕ နမူနာေပါင္းမ်ားစြာကို စမ္းသပ္ေလ့လာျခင္းျဖင့္ စာရင္းဇယားမ်ားကိုလည္း နားလည္သေဘာေပါက္လာပါသည္။ ထိုျပင္ သံသယႏွင့္ ဇေဝဇဝါျဖစ္ျခင္း ဘက္လိုက္ျခင္းမ်ားကို ေရွာင္ၾကဥ္ႏိုင္ပါသည္။ မို႕ဟ္ဇဗ္ အလ္ဒီးန္ အလ္ဘဂ္ဒါဒီ သည္ သူ၏စမ္းသပ္ခ်က္ကို သံုးၾကိမ္တိုင္တိုင္ ထပ္ခါထပ္ခါ ျပဳလုပ္၍ သက္ေသျပခဲ့ပါသည္။ ပထမဆံုးအေနႏွင့္ ကိုယ္တိုင္စမ္းသပ္ျခင္း ၊ ဒုတိယအေနႏွင့္ ပညာရွင္တစ္စုတို႕ႏွင့္ ပူးေပါင္း၍ စမ္းသပ္ျခင္း ၊ တတိယအေနျဖင့္ အျခားပညာရွင္တစ္စုတို႕ သီးျခားစမ္းသပ္ျခင္း စသည္ျဖင့္ ျပဳလုပ္ခဲ့ပါသည္။ တိက်မွန္ကန္ေသာ ရလဒ္မ်ားကို ရယူႏိုင္ရန္အတြက္ ဤကဲ့သို႕ တစ္နည္းထက္ပိုေသာ စမ္းသပ္ခ်က္မ်ားကို ျပဳလုပ္ခဲ့ပါသည္။

(၇) ေသဆံုးျပီး ၾကြင္းက်န္ ႐ုပ္ေလာင္းမ်ားအား ခြဲစိတ္စစ္ေဆးျခင္း

(က) တိရိစာၦန္မ်ားအား ခြဲစိတ္စစ္ေဆးျခင္း

ေအာက္တြင္ေဖာ္ျပထားေသာ အိဗ္ႏို႔ဇိုဟ္ရ္ ၏ "အသ္သိုင္စီးရ္" တြင္ သူသည္ တိရစာၦန္မ်ားကို အသံုးျပဳျပီး စမ္းသပ္ခ်က္တစ္ခု ျပဳလုပ္ခဲ့ပါသည္။ အဆုတ္တြင္ျဖစ္တတ္ေသာ အနာကို ကုသႏိုင္ရန္အတြက္ နည္းလမ္းရွာေဖြရာ၌ တိရိစာၦန္မ်ား၌ လက္ေတြ႕စမ္းသပ္ခဲ့ၾကျခင္း ျဖစ္သည္။

" . . . အဆုတ္တြင္ျဖစ္ေပၚေသာ အနာအတြက္ ကုသရန္ ကုထံုးေပါင္းမ်ားစြာ ရွိေနေသာ္လည္း တိက်စြာ မည္သူမွမသိပါ။ ထိုကုထံုးနည္းႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေဖာ္ျပလိုပါသည္။ သိုးမ်ားတြင္ျဖစ္သည္။ အဆုတ္တြင္ အနာျဖစ္ေနေသာသိုးမ်ားကို သိုးအုပ္ႏွင့္မေရာေစဘဲ သပ္သပ္ခြဲထားလိုက္သည္။ ၄င္းတို႕ကို သီးသန္႕သြားလာ က်က္စားေစသည္။ သိုးမ်ားကို ထိန္းသိမ္းေသာသူက အပင္တစ္ပင္ကိုေကြ်းရန္ အၾကံျပဳသည္။ ထိုအပင္ကိုစားျပီးေနာက္ ထိုသိုးမ်ား၏ အဆုတ္အနာသည္ သက္သာေပ်ာက္ကင္းသြားကာ ပံုမွန္အေျခအေနကို ျပန္လည္ေရာက္ရွိခဲ့ပါသည္။ ကြ်ႏု္ပ္ကိုယ္တိုင္ သိုးမ်ား၏အဆုတ္ကို ခြဲစိတ္စစ္ေဆးခဲ့သည္။ ထင္ရွားေသာ သက္ေသအျဖစ္ အဆုတ္တြင္ အနာက်က္ျခင္းႏွင့္ အနာျပန္ဆက္သြားျခင္းကို ေတြ႕ရပါသည္။ ယခုအခ်ိန္အထိ ကြ်ႏု္ပ္သည္ ထိုေဆးပင္ကို မသိခဲ့ပါ။ ကြ်ႏု္ပ္အလ်င္ မည္သူတစ္ဦးတစ္ေယာက္မွလည္း သိခဲ့မည္မဟုတ္ဟု ထင္ပါသည္ . . . "

(ခ) ေသဆံုးျပီးလူသားမ်ားအား ခြဲစိတ္စစ္ေဆးျခင္း

ထို႕ျပင္ အိဗ္ႏို႕ဇိုဟ္ရ္ သည္ ႏွလံုး၏ အျပင္ဆံုးေသာအလႊာ (ႏွလံုးအကာ) ေယာင္ယမ္းသည့္ ေရာဂါ၌ ႏွလံုးအကာနံရံအတြင္း ေရစုျခင္းႏွင့္ပတ္သက္၍ ေဖာ္ျပခဲ့ပါသည္။ ထိုအရည္ကို ၾကည့္ရသည္မွာ 'ဆီး' ႏွင့္ ဆင္တူေသာ သဏၭာန္ရွိသည္။ အေရာင္သည္ ပိတ္ေနေအာင္ ေနာက္က်ိေနသည္လည္းမဟုတ္ ၊ ၾကည္လင္ေနသည္လည္းမဟုတ္ ၊ သူတို႔ႏွစ္ခုၾကား ခပ္ေနာက္ေနာက္အေရာင္ (straw colour) ျဖစ္ေနသည္။ ဤကဲ့သို႕ ရွာေဖြေတြ႕ရွိျခင္းသည္ ႏွလံုးကို အပ္ႏွင့္ထိုးစိုက္ကာ အရည္စုပ္ယူျခင္းမွလည္းေကာင္း၊ ေသဆံုးျပီး သူထံမွလည္းေကာင္း ခြဲစိတ္ထုတ္ယူမွသာ ရရွိႏိုင္ေပသည္။ ဤသည္ ယခင္က မေတြ႕ရွိခဲ့ရဖူးေသးေသာ ေတြ႕ရွိမွဳအသစ္ျဖစ္ပါသည္။တစ္နည္းအားျဖင့္ အိဗ္ႏို႕ဇိုဟ္ရ္ ၏ ေဖာ္ျပခ်က္ျဖစ္ေသာ
" ႏွလံုး၏ အျပင္ဆံုးအလႊာထဲ၌ အစိုင္အခဲမ်ား စုေနသည္ႏွင့္ ဆင္တူသည္" ဟူေသာ အခ်က္အလက္မ်ားကို ေသဆံုးျပီးအေလာင္းအား ခြဲစိတ္စစ္ေဆးေလ့လာမွသာလ်ွင္ သိရွိႏိုင္ေပသည္။

ထိုေၾကာင့္ ေဆးပညာ စတင္တိုးတက္လာသည့္ အဦးအစတြင္ ခႏၶာေဗဒႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ ဗဟုသုတျဖစ္ဖြယ္ အခ်က္အလက္မ်ားသည္ အလြန္တရာ အေရးပါလွပါသည္။ ေဆးပညာသမားေတာ္ၾကီးမ်ားႏွင့္ ခြဲစိတ္ကုဆရာဝန္မ်ားအတြက္ ခႏၶာေဗဒႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကို စတင္ေလ့လာရွာေဖြခဲ့သူ အစၥလာမ့္ေခတ္က ေရွးပညာရွင္ၾကီးမ်ား၏ ေတြ႕ရွိမွဳမ်ားသည္ အ့ံမခန္းျဖစ္သည္။

အႏွစ္ခ်ဳပ္

အထက္တြင္ေဖာ္ျပခဲ့ေသာ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားအရ ဤကဲ့သို႕ ေကာက္ခ်က္ခ်ႏိုင္ပါသည္။ ယေန႕တိုးတက္ေနေသာ လက္ေတြ႕ေဆးပညာ၏ ေခတ္မွီေသာ အယူအဆမ်ား ၊ ေဆးဝါးစမ္းသပ္ခ်က္မ်ား ၊ လူ၏ ခႏၶာကိုယ္တည္ေဆာက္ပံု ႏွင့္ လုပ္ေဆာင္ပံုတို႕၏ ေဖာ္ျပခ်က္မ်ား စသည့္အခ်က္အလက္မ်ား အားလံုးတို႕သည္ အစၥလာမ့္တုို႔ ဘုန္းမီးေနလ ေတာက္ပေနေသာ ၉ ရာစုႏွစ္မွ အစျပဳကာ အလယ္ေခတ္ ေအဒီ ၁၁၀၀ - ၁၄၀၀ အေတာအတြင္းရွိ အစၥလာမ့္ ေဆးသိပၸံပညာရွင္ၾကီးမ်ား၏ ၾကိဳးပမ္းမွဳမ်ားမွသာ အစျပဳခဲ့ျခင္း ျဖစ္ေပသည္။