# 1_အီးဇီးတူး (Ecee 2)ဆိုတာဘာလဲ
Levonogestrel(လီဗိုႏိုဂ်က္စထရဲလ္) ၀.၇၅ မီလီဂရမ္စီ ပါဝင္တဲ့ ေဆးႏွစ္လံုးပါ ကဒ္ေလးျဖစ္ပါတယ္။ အေရးေပၚ ပဋိသေႏၶတားေဆးအျဖစ္ အသံုးျပဳရပါတယ္။ Levonelle, Plan B ၊ Pregnon, EC, Ecee 2 အစ႐ွိသျဖင့္ နာမည္အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ ရ႐ွိႏိုင္ပါတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ေတာ့လူသံုးအမ်ားဆံုး Brand name Ecee 2 နဲ႔ပဲ သိၾကပါတယ္။
# 2_ဘယ္လိုေသာက္ရသလဲ
လိင္ဆက္ဆံၿပီး ၇၂ နာရီအတြင္းမွာ ပထမတစ္လံုး၊ ၁၂နာရီျခားၿပီးေတာ့ ဒုတိယတစ္လံုးေသာက္ရပါတယ္။ ခုေနာက္ပိုင္းမွာ တစ္ခါတည္း ၂ လံုးလံုး ေသာက္လိုက္ဖို႔လည္း တခ်ိဳ႕ဆရာဝန္ေတြက ၫႊန္ၾကားတတ္ၾကပါတယ္။
# 3_ဘယ္လိုအလုပ္လုပ္သလဲ
Levonogestrel ဟာ အမ်ိဳးသမီးရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္အတြင္းမွာ Progestogen (ပ႐ိုဂ်က္စတိုဂ်င္) လို႔ေခၚတဲ့ ေဟာ္မုန္းတစ္မ်ိဳးကို ေသြးေၾကာထဲ အလံုးအရင္းနဲ႔ ထုတ္လႊတ္ေပးေစၿပီး မမ်ိဳးဥ ေႂကြျခင္းကို ဟန္႔တားပါတယ္။
(တကယ္လို႔ မမ်ိဳးဥဟာ ေဆးေသာက္ခ်ိန္မွာ ေႂကြၿပီးသားျဖစ္ခဲ့မယ္ဆိုရင္၊ ဒါမွမဟုတ္ ေႂကြၿပီးတဲ့အျပင္ ဖိုသုက္ပိုး နဲ႔ေတြ႕ဆံုၿပီး မ်ိဳးေအာင္သြားခဲ့ၿပီးၿပီဆိုရင္ အဲဒီေဟာ္မုန္းေတြဟာ မမ်ိဳးဥ ကို သားအိမ္နံရံအတြင္းမွာ မကပ္တြယ္ႏိုင္ေအာင္ ဟန္႔တားေပးပါတယ္။ )* (အျငင္းပြားဆဲအခ်က္အလက္)
Levonogestrel ဟာကပ္တြယ္ၿပီးသား မ်ိဳးေအာင္ၿပီး သေႏၶသားေလာင္းကိုေတာ့ ကြာက်ေအာင္လံုးဝလုပ္မေပးႏိုင္ပါဘူး။ အဲဒါေၾကာင့္ ပဋိသေႏၶပ်က္က်ေစတဲ့ ေဆးအေနနဲ႔ေတာ့ အသံုးမျပဳႏိုင္ပါဘူး။
# 4_ဘယ္ေလာက္အထိစိတ္ခ်ရလဲ
တကယ္လို႔ ဒီေဆးကို လိင္ဆက္ဆံၿပီး ၂၄ နာရီအတြင္းေသာက္ရင္ ကိုယ္ဝန္႐ွိျခင္းကို ၉၅% ကာကြယ္ေပးႏုိင္ပါတယ္။
၂၅-၄၈ နာရီအတြင္းဆိုရင္ေတာ့ ၈၅% နဲ႔ ၄၉-၇၂ နာရီအတြင္းဆိုရင္ေတာ့ ၅၈% ကာကြယ္ေပးႏိုင္ပါတယ္။
ႏိႈင္းယွဥ္ခ်က္အေနနဲ႔
Condom(ကြန္ဒြန္) ဟာ ကိုယ္ဝန္ရျခင္းကို ၉၈% ကာကြယ္ေပးႏိုင္ၿပီး
Regular oral contraceptives/regular birth control pills (လက္ညိဳးထိုးကတ္) ဟာ ကိုယ္ဝန္ရျခင္းကို ၉၉% ကာကြယ္ေပးႏိုင္ပါတယ္။
အလားတူပဲ IUDs (သားအိမ္တြင္းထည့္ ပစၥည္းဟာလည္း ၉၉% စိတ္ခ်ရပါတယ္။
# 5_ဘယ္လိုေနရာေတြမွာသံုးသင့္သလဲ
အေရးေပၚဆိုတဲ့အတိုင္း တကယ္အေရးေပၚတဲ့အခ်ိန္ေတြမွာ သံုးရတာမ်ိဳးပါ။
အေျခအေန အေၾကာင္းေၾကာင္း႐ွိတဲ့ထဲက နမူနာအခ်ိဳ႕ကို ေအာက္မွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
- အလိုမတူဘဲ မုဒိမ္းအက်င့္ခံရေသာအခါ
- Condom ေပါက္ျပဲ၊ လ်ံက်၊ အထဲမွာကြၽတ္က်န္ေသာအခါ
- လစဥ္တားေဆးေသာက္ေနရင္း ေဆးေသာက္ဖို႔ေမ့သြားစဥ္ အတူေနမိေသာအခါ
- မၿပီးေျမာက္ခင္ အျပင္သို႔ထုတ္ေသာနည္းကိုသံုးရင္း အခ်ိန္မီ ဆြဲမထုတ္ႏိုင္ေသာအခါ
- ရည္ရြယ္မထားဘဲအကာအကြယ္မဲ့ အတူေနမိၿပီး ကိုယ္ဝန္ရသြားမွာ စိုးရိမ္ေသာအခါ
(ေဆးအျပင္ IUDs ဆိုတဲ့ သားအိမ္တြင္းထည့္ ပစၥည္းကိုလည္း အေရးေပၚသေႏၶတားကိရိယာအျဖစ္ ထည့္လို႔ရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီစာထဲမွာေတာ့ ေဆးအေၾကာင္းတစ္မ်ိဳးတည္းကိုသာ ေဖာ္ျပသြားမွာျဖစ္ပါတယ္။)
# 6_ဘယ္လိုေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြ႐ွိလဲ
ေရတိုအားျဖင့္ ေဆးေသာက္ၿပီးခါစတြင္_
- ပ်ိဳ႕ခ်င္အန္ျခင္ျဖစ္ျခင္း
- ဗိုက္ေအာင့္ျခင္း
- အားအင္ကုန္ခမ္း ေမာပန္းျခင္း
- ေခါင္းကိုက္ျခင္း
- ေခါင္းမူးျခင္း၊ ဇက္ေၾကာတက္ျခင္း
- ရင္သားမ်ားနာက်င္ျခင္း
- ေသြးတိုးျခင္း
- ရာသီခ်ိန္မဟုတ္ဘဲ ေသြးအနည္းငယ္ဆင္းျခင္း အစ႐ွိသည္တုိ႔ ၾကံဳေတြ႕ရႏိုင္ၿပီး
ေရ႐ွည္ ႀကိမ္ဖန္မ်ားစြာသံုးစြဲပါက_
- ရာသီမမွန္ျခင္း
- ကိုယ္အေလးခ်ိန္တိုးျခင္း
- ေသြးတိုးေရာဂါ အစ႐ွိသည္ျဖင့္ ျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း သုေတသနမ်ားက ဆိုပါတယ္။
# 7_ေရ႐ွည္ေသာက္သံုးႏိုင္ပါသလား
ဘဝတသက္တာမွာ အမ်ိဳးသမီးတစ္ဦးဟာ အေရးေပၚသေႏၶတားေဆးကို ၃ႀကိမ္ပဲေသာက္ႏိုင္တယ္ ၆ ႀကိမ္ပဲေသာက္ႏိုင္တယ္၊ ဒီ့ထက္ပိုရင္ အႏၲရာယ္႐ွိတယ္ စသျဖင့္ ေျပာတာေတြကို ၾကားဖူးၾကပါလိမ့္မယ္။
တကယ္ေတာ့ ခုခ်ိန္ထိ ဘယ္သုေတသနကမွ အဲဒီလိုအေျဖမ်ိဳးမထြက္ဖူးေသးပါဘူး။ ဒါေတြဟာ သက္ေသျပထားျခင္းမ႐ွိတဲ့ အယူအဆေတြမ်ွသာျဖစ္ပါတယ္။
တစ္ဖက္မွာ ဘာအႏၲရာယ္မွကိုမ႐ွိဘူး၊ အျမဲေသာက္လို႔ရတယ္၊ ရာသီစက္ဝန္းတစ္ခု(၂၈ရက္) မွာတစ္ခါထက္မပိုရင္ၿပီးတာပဲ စသျဖင့္ သုေတသနရလာဒ္ေတြကိုလည္း အင္တာနက္မွာ ေတြ႔ရႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒါေတြဟာ မိန္းကေလးတိုင္းသာ တစ္ႏွစ္ေနမွ တစ္ႀကိမ္ ႏွစ္ႏွစ္ေနမွတစ္ႀကိမ္ေလာက္ အမ်ားဆံုးေသာက္ျဖစ္ၾကမယ္ဆိုရင္ စီးပြားပ်က္ရဖို႔သာ႐ွိတဲ့ ေဆးကုမၸဏီေတြရဲ႕ လက္တစ္လံုးျခားၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈ ကင္းပါရဲ႕လားလုိ႔ သံသယျဖစ္စရာ႐ွိပါတယ္။
ဒီလိုေျပာတဲ့အတြက္ ဒီေဆးဟာ ေရ႐ွည္ေသာက္လို႔ရတယ္၊ အႏၲရာယ္မ႐ွိဘူးလို႔ ယူဆလို႔မရျပန္ပါဘူး။ သဘာဝျဖစ္စဥ္ကို ေျပာင္းလဲေစႏိုင္တဲ့ ေဟာ္မုန္းပမာဏအေျမာက္အမ်ားကို စားသံုးျခင္းဟာ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ ပံုမွန္လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ားကို အနည္းနဲ႔အမ်ားေတာ့ ကေမာက္ကမျဖစ္ေစမွာအမွန္ပါ။ ဒီေဆးကို ႀကိမ္ဖန္မ်ားစြာသံုးစြဲျခင္းအားျဖင့္ ေဖာ္ျပထားတဲ့ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြအျပင္ ကင္ဆာေရာဂါအမ်ိဳးမ်ိဳးကို ျဖစ္ပြားေစႏိုင္တယ္ဆိုတဲ့ သက္ေသျပႏိုင္ျခင္းမရွိေသးတဲ့ ယူဆခ်က္ေတြ ကိုလည္း ေတြ႔႐ွိရပါတယ္။ ျခံဳငံုၿပီးေတာ့ ေျပာရရင္ အေရးေပၚဆိုတဲ့အတိုင္း အေရးေပၚတဲ့အခ်ိန္မွာပဲ သံုးတာက အေလ်ာ္ကန္အသင့္ျမတ္ဆံုး ျဖစ္ပါတယ္။
# နိဂံုး
ဒီေနရာမွာ အေရးေပၚသေႏၶတားေဆးအစား ပံုမွန္ပဋိသေႏၶတားေဆး( regular birth control pills) ေတြ၊ Depo လိုထိုးေဆးေတြ၊ Implanon လိုလက္ေမာင္းအေရျပားေအာက္ထည့္တဲ့ေဆးေတြ ကိုေရာ သံုးလို႔မရဘူးလားလို႔ ေမးစရာ႐ွိပါတယ္။ ရပါတယ္။ သို႔ေသာ္ ေဟာ္မုန္းေတြပါဝင္တဲ့တားေဆးကို အိမ္ေထာင္မက်ခင္ ငယ္ရြယ္စဥ္ကတည္းကေန႔စဥ္မွန္မွန္ေသာက္ဖို႔၊ ဒါမွမဟုတ္ ၃လတစ္ခါထိုးေနဖို႔ ဆိုတာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြအမ်ားႀကီး႐ွိႏိုင္ပါတယ္။ အိမ္ေထာင္က်ၿပီးရင္လည္း ဒီေဆးေတြကို ေသာက္ျဖစ္၊ ထိုးျဖစ္၊ ထည့္ျဖစ္ဦးမွာမို႔ပါ။
ဒါ့အျပင္ အဲဒီေဟာ္မုန္းေဆးေတြအကုန္လံုးဟာကိုယ္ဝန္ရျခင္းကို အတိုင္းအတာတစ္ခုထိကာကြယ္ေပးႏိုင္ေသာ္လည္း လိင္ဆက္ဆံျခင္းမွ ကူးစက္တဲ့ HIV ပိုး၊ အသည္းေရာင္အသားဝါ B , C ဗိုင္းရပ္စ္၊ ဆစ္ဖလစ္ေရာဂါကို ျဖစ္ေစတဲ့ ဘက္တီးရီးယား ၊ Human Papilloma Virus လို႔ေခၚတဲ့ သားအိမ္ေခါင္းကင္ဆာကို ျဖစ္ေစတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး အစ႐ွိတဲ့ ေရာဂါပိုးေတြအမ်ားႀကီးထဲက ဘယ္တစ္ခုကိုမွ ကာကြယ္မေပးႏိုင္ပါဘူး။ တားေဆးသက္သက္သာျဖစ္ပါတယ္။
ကိုယ့္လိင္ဆက္ဆံဖက္ဟာ ေရာဂါဘယကင္း႐ွင္းပါတယ္လို႔ ဒီေခတ္ႀကီးမွာ ေသြးမစစ္ဘဲ ဘယ္သူမွမေျပာႏိုင္ပါဘူး။ စစ္ခဲ့ဦးေတာင္ window period လို႔ေခၚတဲ့ ပိုးဝင္ၿပီး စစ္လို႔မေပၚေသးတဲ့ကာလနဲ႔ ၾကံဳတယ္ဆိုရင္ ပိုး႐ွိေပမယ့္ ကူးလည္းကူးစက္ႏိုင္ေပမယ့္လို႔ ေဆးစစ္ခ်က္မွာ မေပၚပါဘူး။ စစ္ထားၿပီး မ႐ွိတာေသခ်ာေပမယ့္လည္း ကိုယ္နဲ႔ပတ္သက္ေနစဥ္အေတာအတြင္းမွာ တစ္ေၾကာင္းေၾကာင္းနဲ႔ တျခားတစ္ေနရာက ေရာဂါကူးလာႏိုင္တာကိုလည္း ထည့္မတြက္လို႔မရပါဘူး။
အဲဒီအတြက္ ေရာဂါပိုးေတြကိုလည္း ကာကြယ္ေပးႏိုင္တဲ့အျပင္ နည္းမွန္လမ္းမွန္အသံုးျပဳရင္ ပဋိသေႏၶကိုလည္း ၉၈% ထိ တားဆီးေပးႏိုင္တဲ့ ကြန္ဒြန္သည္သာလ်ွင္ လူငယ္စံုတြဲေတြအတြက္ အထိေရာက္ဆံုး အႏၲရာယ္အကင္းဆံုး ပဋိသေႏၶတားနည္း ျဖစ္ပါတယ္။
ကြန္ဒြန္ကို အမ်ားစု (အထူးအျဖင့္ေယာက်္ားေလးေတြ) က ခံစားမႈကို အရည္အေသြးက်ေစတယ္ဆိုၿပီး သေဘာမက်ၾကပါဘူး။ တစ္လႊာျခားတာကို တစ္ကမၻာျခားသလိုထင္တယ္၊ မိုးကာဝတ္ၿပီးေရခ်ိဳးရသလိုပဲ အစ႐ွိသျဖင့္ ေျပာတတ္ၾကပါတယ္။ အဲဒီလို ခံယူခ်က္နဲ႔ အကာအကြယ္မဲ့ လိင္ဆက္ဆံျခင္းေတြဟာ အႏၲရာယ္အလြန္ႀကီးပါတယ္။ ေရာဂါမ်ိဳးစံုကူးစက္ႏိုင္၊ ကိုယ္ကတဆင့္လည္း တျခားသူေတြကို ျဖန္႔ေဝႏိုင္တဲ့အျပင္ မလုိလားအပ္တဲ့ကိုယ္ဝန္ေတြပါ ရ႐ွိလာႏိုင္ပါတယ္။ ခုအခ်ိန္မွာ ပံုမွန္ကြန္ဒြန္မ်ားအျပင္ ပါတယ္လို႔ေတာင္မသိသာေစတဲ့ အင္မတန္ပါးလႊာတဲ့ကြန္ဒြန္ေတြကို ျမန္မာျပည္မွာ ရႏိုင္ေနပါၿပီ။ မိုးကာမႀကိဳက္သူေတြအေနနဲ႔လည္း မလိုအပ္တဲ့စြန္႔စားမႈေတြမလုပ္ဘဲ ကိုယ့္အႀကိဳက္နဲ႔ကိုက္ညီတဲ့ ကြန္ဒြန္မ်ိဳးကုိ ႐ွာေဖြဝယ္ယူအသံုးျပဳသင့္ပါေၾကာင္း တိုက္တြန္းလိုက္ရပါတယ္။
(^ ^)
(ကြၽန္ေတာ္ဟာ ဆရာဝန္၊ Pharmacist မဟုတ္လို႔ ေဆးအေၾကာင္း ဒီထက္က်ယ္ျပန္႔စြာ မေျပာႏိုင္ေပမယ့္ ေရးသမ်ွအခ်က္အလက္တိုင္းကိုေတာ့ တိက်မွန္ကန္ေအာင္ ႀကိဳးစားအားထုတ္ထားပါတယ္။ ေဆာင္းပါးတစ္ခုကို ကြက္ၿပီးဘာသာျပန္ထားတာမ်ိဳးမဟုတ္ဘဲ ေဆာင္းပါး ႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္ေလာက္ထိ အၾကမ္းဖ်ဥ္းဖတ္ၿပီးေတာ့ အဲဒီထဲကေကာင္းတဲ့တခ်ိဳ႕ကို ကိုးကားၿပီးေရးထားတာျဖစ္ပါတယ္။ လက္ထပ္မထား၊ အျမဲအတူမေနတဲ့ လူငယ္စံုတြဲေတြ၊ တစ္ေန႔မွာၾကင္ေဖာ္႐ွာျဖစ္ၾကမယ့္ လူငယ္၊ မိန္းကေလးငယ္ေတြအတြက္ကို ရည္ရြယ္ပါတယ္။ က်ယ္ျပန္႔စြာ ဖတ္ခ်င္သူမ်ားအတြက္ အင္တာနက္မွာ ဆက္လက္႐ွာေဖြဖတ္႐ႈႏိုင္ပါတယ္။ ေကာင္းႏိုးရာရာ Link တခ်ိဳ႕ကိုလည္း ေအာက္မွာခ်ေပးထားပါတယ္။ )
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs244/en/
http://www.dailymail.co.uk/femail/article-485303/The-women-use-morning-pill-everyday-contraception.html
https://www.pop.org/content/dangers-morning-after-pill-0
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Levonorgestrel
http://rhrealitycheck.org/article/2013/04/05/court-orders-fda-to-make-emergency-contraception-available-over-the-counter-for-all-ages/